Генрых Латвійскі не ўжывае тытулатуру «кароль» у адносінах да паганскіх уладароў (у тым ліку да Даўгерутэ), а толькі азначэнне «старшыня». Лівонская рыфмаваная хроніка называе ананімнага бацьку Міндоўга як «könig gros» («вялікі кароль»). Гл.: Насевіч В. Л.Пытанняў больш, чым адказаў.
Зинкявичюс, З. К вопросу о происхождении жемайтского диалекта… С. 115; Зинкявичюс, З. Откуда родом литовцы… С. 129; Дзярновіч, А.Жамойць і Літва; Насевіч, В. Л.Літва.. С. 205.
Зинкявичюс, З. Откуда родом литовцы… С. 134; Дзярновіч, А.Жамойць і Літва.
narod.ru
starbel.narod.ru
Напрыклад, у прывілеі караля польскага і вялікага князя літоўскага Жыгімонта III ад 28 студзеня 1588 г. аб зацвярджэнні і ўвядзенні ў дзеянне новага Статута ВКЛ адзначалася, што манарх удзячны шляхце Польскага Каралеўства і Вялікага Княства Літоўскага (двум слаўным «народам» — польскаму і літоўскаму) за пашырэнне меж дзяржаў і трыманне абароны, а таму і выдае новы Статут для ўсіх саслоўяў Вялікага Княства Літоўскага аб пашырэнні свабод і вольнасцей. Прывілей загадваў надрукаваць Статут для «літоўскага народа» на «рускай» і польскай мове: «Жикгимонтъ Третий, божъю м[и]л[о]стью король полский, великий князь литовъский, руский, пруский, жомоитъский, мазовецъкий, ифляньтъский, тою жъ божъю м[и]л[о]стью назначоный король шведъский, кготъский, ванъдальский и великое княже финълянъдъское и иныхъ. <…> Мы, г[о]с[по]д[а]ръ, знаючы быти повинъность нашу, ижъ есмо тымъ паньствомъ, на которыхъ насъ панъ богъ з ласки и воли своее светое за добровольнымъ обудвухъ народовъ Короны польское и Великого князьства Литовъского обраньемъ посадити рачилъ, повиньни права, вольности и свободы ихъ не толко цело и непорушно деръжати, але што бы наболей примножати, справедливость и оборону чынити, помнечы тежъ и на то, яко тые обадва славные народы, польскый и литовскый <…> насъ, г[о]с[по]д[а]ра, за пана собе зверхнего на Корону польскую и на Великое князьство Литивъское взяти волели, чого мы, вдячни от нихъ будучы и хотечы имъ завжды правъ, волностей и свободъ въшелякихъ прыкладомъ продъковъ нашихъ прибавляти и примножати, <…> тот статутъ права Великого князьства Литовъского новопоправленый симъ прывильемъ нашимъ стверъжаемъ и всимъ станомъ Великого князьства Литовъского ку уживанью на вси потомные часы выдаемъ. <…> А ижъбы тымъ рыхълей всимъ ку ведомости и уживанью прыйти могъ, прото тотъ статутъ новопоправленый и прывильями земъскими писмомъ польскимъ и рускимъ друковати и в поветы розослати велели есмо. <…> Писанъ у Кракове лета бож[ъ]его нароженья 1588 м[е]с[я]ца генвара, 28 дня. Сиисмунъдусъ рексъ. Левъ Сапега, подъканъцлерый Великого князьства Литовъского. Кгабриель Война, писаръ». Гл.: http://starbel.narod.ru/statut1588_pryv2.htmАрхівавана 28 чэрвеня 2018.. Той жа Трэці Статут ВКЛ (1588) таксама ўказваў, што земскія акты (г.зн. афіцыйнае справаводства) павінны пісацца на «рускай мове»: «А писаръ земъский маеть по-руску литерами и словы рускими вси листы, выписы и позвы писати, а не иншимъ езыкомъ и словы». Гл.: http://starbel.narod.ru/statut1588_4.htmАрхівавана 19 лістапада 2007..
Напрыклад, паводле афіцыйных дакументаў Міністэрства народнай асветы Расійскай Імперыі ад 1803 г., у друкарні Віленскага ўніверсітэта (якой заведвалі ксяндзы езуіты) і віленскай друкарні ксяндзоў базыліянаў мова выданняў на балцкіх гаворках афіцыйна пазначалася па традыцыі як «самогицкий язык» (г.зн. «жамойцкая мова» ці «жмудская мова»). Гл.: Сборник материалов для истории просвещения в России, извлеченных из Архива Министерства народного просвещения. — Санкт-Петербург, 1902. — Т. 4. Вып.1. — С. 341—342.
uw.edu.pl
ebuw.uw.edu.pl
Ананімны сучаснік Y.Q. у часопісе «Dziennik Wileński» (1817 г., № 33) аспрэчыў высновы трактата «Аб пачатку народа і мовы літоўскай» ксяндза Францішка Ксаверыя Богуша аб балцкасці сучасных і старажытных літоўцаў, у тым ліку спасылаючыся на работы шведскага гісторыка Тунмана. Ананімны сучаснік адзначыў, што ўсім вядома, што сялянства ў Літве славянскае, а старажытныя літоўцы паходзяць не ад герулаў (як кажа ксёндз Богуш), а ад славянскага народа «леты», на славянскую мову якіх часткова паўплывалі готы і фіны, аднак «механізм мовы» ў канечным выніку застаўся славянскім на тры чвэрці моўнага складу (Гл.: «Dziennik Wileński», 1817 г., № 33. С. 332, 335). А прыведзеныя ксяндзом Богушам прыклады «літоўскіх слоў» ананімны сучаснік Y.Q. вызначыў як «жамойцкую мову», а не «літоўскую»: «Падабалася Богушу для забавы ці для смеху ў такім вялізным гістарычным трактаце шэсць старонак на жамойцкую этымалогію не пашкадаваць» (Гл.: «Pamiętnik Warszawski», 1817 г. Т. 9 (grudzień). С. 475.).
Зинкявичюс, З. К вопросу о происхождении жемайтского диалекта… С. 115; Зинкявичюс, З. Откуда родом литовцы… С. 129; Дзярновіч, А.Жамойць і Літва; Насевіч, В. Л.Літва.. С. 205.
Напрыклад, у прывілеі караля польскага і вялікага князя літоўскага Жыгімонта III ад 28 студзеня 1588 г. аб зацвярджэнні і ўвядзенні ў дзеянне новага Статута ВКЛ адзначалася, што манарх удзячны шляхце Польскага Каралеўства і Вялікага Княства Літоўскага (двум слаўным «народам» — польскаму і літоўскаму) за пашырэнне меж дзяржаў і трыманне абароны, а таму і выдае новы Статут для ўсіх саслоўяў Вялікага Княства Літоўскага аб пашырэнні свабод і вольнасцей. Прывілей загадваў надрукаваць Статут для «літоўскага народа» на «рускай» і польскай мове: «Жикгимонтъ Третий, божъю м[и]л[о]стью король полский, великий князь литовъский, руский, пруский, жомоитъский, мазовецъкий, ифляньтъский, тою жъ божъю м[и]л[о]стью назначоный король шведъский, кготъский, ванъдальский и великое княже финълянъдъское и иныхъ. <…> Мы, г[о]с[по]д[а]ръ, знаючы быти повинъность нашу, ижъ есмо тымъ паньствомъ, на которыхъ насъ панъ богъ з ласки и воли своее светое за добровольнымъ обудвухъ народовъ Короны польское и Великого князьства Литовъского обраньемъ посадити рачилъ, повиньни права, вольности и свободы ихъ не толко цело и непорушно деръжати, але што бы наболей примножати, справедливость и оборону чынити, помнечы тежъ и на то, яко тые обадва славные народы, польскый и литовскый <…> насъ, г[о]с[по]д[а]ра, за пана собе зверхнего на Корону польскую и на Великое князьство Литивъское взяти волели, чого мы, вдячни от нихъ будучы и хотечы имъ завжды правъ, волностей и свободъ въшелякихъ прыкладомъ продъковъ нашихъ прибавляти и примножати, <…> тот статутъ права Великого князьства Литовъского новопоправленый симъ прывильемъ нашимъ стверъжаемъ и всимъ станомъ Великого князьства Литовъского ку уживанью на вси потомные часы выдаемъ. <…> А ижъбы тымъ рыхълей всимъ ку ведомости и уживанью прыйти могъ, прото тотъ статутъ новопоправленый и прывильями земъскими писмомъ польскимъ и рускимъ друковати и в поветы розослати велели есмо. <…> Писанъ у Кракове лета бож[ъ]его нароженья 1588 м[е]с[я]ца генвара, 28 дня. Сиисмунъдусъ рексъ. Левъ Сапега, подъканъцлерый Великого князьства Литовъского. Кгабриель Война, писаръ». Гл.: http://starbel.narod.ru/statut1588_pryv2.htmАрхівавана 28 чэрвеня 2018.. Той жа Трэці Статут ВКЛ (1588) таксама ўказваў, што земскія акты (г.зн. афіцыйнае справаводства) павінны пісацца на «рускай мове»: «А писаръ земъский маеть по-руску литерами и словы рускими вси листы, выписы и позвы писати, а не иншимъ езыкомъ и словы». Гл.: http://starbel.narod.ru/statut1588_4.htmАрхівавана 19 лістапада 2007..
Ананімны аўтар (відавочна, маянтковец) пад крыптонімам «Старалітовец» (Starolitwin) у газеце «Kurier Litewski» (№ 146, 1906 г.) размясціў артыкул «Мы і літоўцы», дзе спрабаваў папулярызаваць тэрмін «старалітовец» і нават прапаноўваў стварыць «Cтаралітоўскую партыю», якая б адлюстроўвала інтарэсы карэнных дваран; а балтамоўнае сялянства, якое пачало (на думку аўтара, з падачы і падтрымкі расійскага ўрада) карыстацца назвай «літоўцы», прапаноўваў называць «младалітоўцамі». Яшчэ ў 1934 г. Раман Скірмунт у артыкуле-некралогу «Панны з Муру» у газеце «Słowo» (№ 127, 1934 г.) аб Канстанцыі Скірмунт і Юзэфе Куржанеўскай напісаў, што захапленні Канстанцыяй Скірмунт «літваманіяй» не ўлічвалі тое, што «младалітоўцамі» паняцце «Літва» было звужана толькі да свайго этнаграфічнага, балтамоўнага арэала (Ковеншчыны), сягаючага межамі толькі да Вільні (неўключна). Гл.: Skirmuntt, R.Panie z Muru (III) / R. Skirmuntt // Słowo. — 1934. — № 127. — S. 3.
wikipedia.org
pl.wikipedia.org
Дачка Ежы Чапскага графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 г., Парыж) напісала пра палеміку паміж польскамоўным пісьменнікам Фларыянам Чарнышэвічам(польск.) (бел. (1895—1964) і беларускамоўным пісьменнікам Кастусём Акулам (1925—2008), калі апошні, жадаючы польска-беларускага паразумення, усё ж папракаў Чарнышэвіча ў фальшаванні гісторыі Беларусі і казаў, што землеўласнікі-«палякі» і беззямельная шляхта гэта чарвякі, якія крывавілі цела яго айчыны і сялян-«беларусаў». У эсе графіня патлумачыла, якія адносіны былі ў карэннага дваранства да сялян і чаму «польскія» дваране не прымалі слова «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў Фларыяна Чарнышэвіча, напісаных па-беларуску да Кастуся Акулы і перасланых копіяй пазней Марыі Чапскай: «Сяляне станавіліся шляхтай, а шляхта выгасала, пераходзячы ў становішча сялян. <…> Важна тое, што спадар з’яўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. <…> І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме не мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацвёртых маскаля. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасць. І калі б тады якая мудрасць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыццё найменне „літоўца“ (у значэнні міцкевічаўскім) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі». (Гл.: Czapska, M. Florian Czarnyszewicz … С. 166—167.). Фларыян Чарнышэвіч, хоць і не належаў да ідэолагаў «краёвасці», выказваў тыповыя для краёўцаў думкі.
