w roku 1865 władze Bilbao na terenie znanym jako cementerio de Mallona wystawiły pomnik ku czci obrońców, którzy polegli w obronie miasta w latach 1834-1835, broniąc go przed atakami karlistów w pierwszej wojnie karlistowskiej. Tak się złożyło, że dokładnie do tego miejsca dotarli karliści podczas oblężenia miasta w roku 1874. Podczas kolejnego i pierwszego skutecznego oblężenia miasta przez karlistów, tym razem w roku 1937, zniszczyli oni znajdującą się na cokole figurę, zob. np. Rafa Olalde, Monolito a la Sociedad El Sitio, [w:] Bilbao: Arte en la calle, 25.02.2018 [dostęp 25.12.2019]
W historiografii światowej tradycyjnie wojna lat 1872-1876 nazywana była „trzecią wojną karlistowską”; nazwę „druga wojna karlistowska” rezerwowano dla walk z okresu 1846-1849. Ta wersja jest nadal obecna w literaturze naukowej, por. np. Geoffrey Jensen, The Spanish Army at War in the Nineteenth Century: Counterinsurgency at Home and Abroad, [w:] Wayne H. Bowen, José E. Alvared (red.), A Military History of Modern Spain, Westport 2007, ISBN 978-0-275-99357-3, s. 29, oraz w szerokim dyskursie publicznym, por. np. Javier Goñi, Huella de caracol, [w:] El País 18 lutego 2019 [dostęp 26. listopada 2019]. W ciągu ostatnich dekad coraz popularniejsza jest jednak perspektywa, w ramach której starcia z lat 1846-1849 określa się innymi nazwami (np. "Guerra de los Matiners"), a wojnę lat 1872-1876 nazywa się „drugą wojną karlistowską”, dla historiografii hiszpańskiej zob. np. Jordi Canal, El Carlismo, Madrid 2000, ISBN 84-206-3947-8, p. 170; dla historiografii anglojęzycznej zob. np. Stanley G. Payne, Spain: A Unique History, Madison 2011, ISBN 978-0-299-25024-9, s. 151, dla historiografii polskiej zob. np. Andrzej Jackiewicz, Uwagi na temat kontekstu historycznego regionalizmu baskijskiego, [w:] Marian Grzybowski, Grzegorz Kuca, Piotr Mikuli (red.), Ustroje. Historia i współczesność, Kraków 2013, ISBN 978-83-233-3559-7, s. 399. Na gruncie polskim kontrowersyjną próbę rozstrzygnięcia sporu podejmuje Joanna Orzechowska-Wacławska, Baskowie: Powstawanie współczesnego narodu, Kraków 2015, ISBN 978-83-233-9145-6, s. 98; jej zdaniem przesadne utożsamianie karlizmu z baskijskim ruchem regionalnym i narodowym odebrało wojnie z lat 1846-1849, toczonej głównie poza terenem Baskonii, miano „wojny karlistowskiej”. Najlepszy polski znawca karlizmu opowiada się za „trzecią wojną”, por. np. Jacek Bartyzel, Don Carlos Marx, [w:] Studia Philosophica Wratislaveinsia V/4 (2010), s. 71. Autorzy najnowszej polskiej syntezy historii Hiszpanii nie proponują żadnej numeracji, a mówią tylko o „powstaniu”, „walkach” i „wojnie”, Tadeusz Miłkowski, Paweł Machcewicz, Historia Hiszpanii, Wrocław 2009, ISBN 978-83-04-04936-9, ss. 266, 267, 271
współcześni historycy reprezentujący ujęcie karlizmu socjalistycznego to Manuel Martorell Pérez i Josep Miralles Climent, choć obaj koncentrują się w swoich badaniach na wieku XX. Ta sama perspektywa w odniesieniu do wojen XIX wieku obecna bywa na witrynach związanych z ruchem, zob. zwłaszcza oficjalną stronę Partido Carlista
w historiografii baskijskiej przedstawia się je czasem jako hiszpańskie wojska okupacyjne na terenie Baskonii, zob. np. Jose Luis Uriarte, El Concierto Económico; Una Visión Personal, s. l. 2015, s. 68
vicencpagesjorda.net
nastroje panujące wśród zwykłych karlistowskich żołnierzy opisał 20 lat później jeden z nich, zob. Marian Vayreda, Recorts de la darrera carlinada, Olot 1898. Oscylująca między formatem dokumentu a osobistych wspomnień, książka ta (napisana po katalońsku) jest uważana za jeden z najlepszych w literaturze światowej zbiór reportaży wojennych, porównywana niekiedy do prozy Izaaka Babla czy Ernesta Hemingwaya, zob. Vicanç Pagés Jordá, "Records de la darrera carlinada" - Marià Vayreda, [w:] serwis vicencpagesjorda
